Over macht...

tonstroucken
30 jul 2022
6 minuten om te lezen

En hoe herken je foute bazen

Ton Stroucken

Mijn woordgevoeligheid bleef haken bij de uitdrukking “het voor het zeggen hebben”. Dat spreekt me aan, omdat de uitdrukking verwoordt wat de macht van taal kan zijn. Ik hou van mensen die mij iets te zeggen hebben. Ik hou niet van mensen die iets over mij te zeggen hebben. Als die ook nog gaan voorschrijven, haak ik af. En de wil gaan opleggen, dan kom ik in de knel.

Waar komt die macht vandaan? Welke mensen streven naar macht; waarom bestaat er hiërarchie en rang en status? Ik kocht het boek van Brian Klaas: Macht en vond antwoord richtingen. --------------------------------------------------------------------------------------

Als we driehonderd duizend jaar van menswording tot een jaar zouden indikken, zouden we pakweg de laatste week in een hiërarchische samenleving leven. Complexe samenlevingen van de laatste week kennen pas dominantie en despotisme, aldus Klaas. Aangenomen wordt dat fysieke aanpassingen, waardoor het mogelijk werd om met grote precisie stenen en speren te werpen of pijl en boog te gebruiken, de sociale structuur transformeerde. Slimheid en vaardigheid overtroffen spierkracht en lichaamsgrootte. Zoals in de parabel van David en Goliath. Chris Boehm ontwikkelde de Reverse Dominance Hierarchy, waarin de driehoek met aan top de alpfa man vervangen werd door een vlakke lijn, waarop iedereen min of meer gelijkwaardig was. Homo sapiens ontwikkelde een andere manier van samenleven waarin niemand de baas kon spelen (en er dus meer personen het evolutionair voordeel pakken). Boven het maaiveld uitsteken kan niet. Samenwerken, taal om te informeren en plannen, leerde mensen om allianties aan te gaan, waardoor fysieke kracht niet meer de graadmeter was om de leider te zijn. Iedereen wil de baas zijn, maar als dat niet kan geven ze de voorkeur aan gelijkwaardigheid. Ons leidersinstinct maakte plaats voor een sterker verlangen niet door iemand gedomineerd te worden. In die gelijkwaardige groepen leefden tussen de twintig en tachtig mensen samen. Leden van de groep overleggen en discussiëren voordat er een besluit genomen wordt. Groepsleden die vaardigheden of kennis over een onderwerp beschikken, hebben overwicht, maar geen formele autoriteit. Deze groepen kenden elkaar en elkaars kwaliteiten, waardoor afwisselend taken toebedeeld werden aan leden met de meeste kennis of vaardigheid. Zelfsturende teams anno 2022 die gebruik maken van deze oeroude principes kunnen geslaagd samenwerken en effectief zijn. Coöperaties zijn daartoe eveneens een moderne vorm om macht te delen.

Tussen 11.000 en 5000 jaar geleden veranderde de sociale structuur. Groepen werden stammen, chiefdoms en eerste versies van staten. “War and peas” theorie (oorlogsvoering om land en landbouw) lagen ten grondslag aan grotere, complexere en hiërarchische samenlevingen. In 5000 jaar van enkele tientallen mensen tot honderdduizenden mensen. Ongelijkheid en dominantie deden hun intrede. Macht roept conflict op en dus neemt geweld toe. Hiërarchie is de vorm waarin grootschalige samenlevingen kunnen samenwerken en afstemmen. En omdat hiërarchie competitie uitlokt, brengt het ook strijd om de macht voort. Macht zal niet verdwijnen. Maar waarom zijn er zoveel vreselijke mensen die de macht hebben en niet-integere mensen die de macht willen? En hoe herken je een machtswellusteling?

Misbruik van macht

Het is een gegeven dat mensen die het liefst de baas willen spelen daar het minst geschikt voor zijn….iedereen die erin slaagt zich tot president te laten uitroepen, zou onder geen beding deze functie mogen vervullen. Douglas Adams, “The restaurant at the end of te universe.”

Als je een hamer hebt, lijkt elk probleem op een spijker. Als je een tank hebt, lijkt elk probleem op te treden in oorlogsgebied.

De kans dat je baas, je coach een psychopaat is, is vrij klein. Maar omdat deze mensen als ze eenmaal op een machtpositie zitten zo destructief kunnen zijn, verdienen ze speciale aandacht. Als we eenmaal doorhebben welk persoonlijkheid kenmerken verweven zijn met bazig gedrag, gaan we de gevaren van macht uitoefening herkennen. En inzien waarom zelfingenomenheid, arrogantie zo veel vaker bij machthebbers voorkomen.

Leidinggevenden die hun macht misbruiken hebben symptomen van wat Steve Raucci genoemd heeft als de ‘duistere triade’: machiavellisme, narcisme en psychopathie. - Machiavellisme: het doel heiligt de middelen; bedriegen, manipuleren en geen moreel kompas. - Narcisme: verwijst naar persoonlijkheidskenmerken als arrogantie, zelfingenomenheid, grootheidswaanzin en erkenning van anderen. - Psychopathie: de ergste van de drie duidt op het onvermogen om empathie te voelen, op impulsiviteit, roekeloosheid, manipulatie en agressie.

Psychopaten kunnen empathie faken. De biologische verankering van empathie lijkt te gaan via het proces van mentalisering, the theory of mind; we proberen te begrijpen wat andere mensen voelen en wat hun intenties kunnen zijn. Omgekeerd gebeurt empathie met onze spiegelneuronen, die ervoor zorgen dat onze hersenactiviteit de hersenactiviteit spiegelt van iemand waarnaar we kijken. Dit mechanisme is mogelijk verantwoordelijk voor emotional contagion (emotionele besmetting) waarbij we ons blijer voelen als we blije mensen zien of verdrietiger bij mensen met verdriet. Bij de meeste mensen staat de empathie knop op aan (en kunnen ze die tijdelijk uitzetten bij een pijnlijke opdracht). Bij psychopaten staat de empathie knop op uit en kunnen ze die tijdelijk aanzetten. Psychopaten hebben een emotie die dicht onder het oppervlak ligt: woede. Ze hebben tevens een natuurlijk talent voor oppervlakkige charme en charisma; sympathiek op een glibberige manier. Narcisten verdienen meer geld, machiavellisten zijn beter in het beklimmen van de carrière ladder. Psychopaten kunnen hun carrière schade aandoen; echter de succesvolle hebben geleerd hun agressie onder controle te houden en zijn bovendien intelligent. Psychopathie gemeten in de samenleving scoort 1 op de 500 mensen. Bij aspirant leiding gevenden was dat 1 op de 25. Zelfs bij verschillende onderzoeken ligt de range tussen vier tot twintig keer hoger bij voorkomen van psychopathie bij bedrijfsleiding. Dat is geen toeval. Duistertriadekenmerken hebben een dubbele werking: ze zorgen ervoor dat corrumpeerbare mensen hunkeren naar macht, maar ook dat ze er goed in zijn die macht te veroveren. Ze hebben een focus op genadeloos eigenbelang. Psychopaten zijn er goed in om mensen te overtuigen dat ze de macht aan hen moeten geven, maar oefenen de macht niet effectief uit. Voor de samenleving dus dubbel nadelig: ze zijn beter in de top bereiken, maar eenmaal bereikt presteren ze slechter. Psychopaten denken dat ze slimmer zijn dan de rest, hebben een grote impulsiviteit en roekeloosheid. Ze zien wel gevaren, maar gaan ervan uit dat ze handig genoeg zijn om die te omzeilen. Overmoed, braniespraak (volg mij; ik heb de oplossing) risico nemen, ego overdrijving (zie mij eens; ik heb het gedaan), liegen en bedriegen, feiten verdraaien tot alternatieve feiten…aan wie denk jij?

Welk bazig gedrag geeft te denken?

Natuurlijk kun je de 12 vragen van de triade aan je baas stellen, maar eveneens zijn er een vijftal gedrag signalen die nopen om je balans op te maken.

1 Hoe vaak spreekt je baas over IK; neemt hij altijd het eerste woord (en lang) en wil hij het laatste woord hebben; eigent hij zich andermans resultaten toe; heeft hij het over “mijn team” of over “wij, als team”, heeft hij een Ego?

2 Heeft je baas woede aanvallen, als het niet gaat zoals hij vindt dat het moet? Woede en dreigende agressie, die je kunt aanvoelen, zijn mogelijk de sterkste indicator voor pathologisch gedrag.

3 Heeft je baas humor; kan hij om verhalen van anderen lachen en of mag je alleen om zijn grappen lachen? En zeker, kan hij om zijn eigen gedrag lachen?

4 Vraagt je baas om feedback; kan hij luisteren naar tegenspraak; zegt hij sorry?

5 Wie krijgt de schuld? Erkent de baas op zijn minst medeschuldig aan slecht resultaat te zijn? En ook omgekeerd: geeft hij anderen de credits van het succes? Een schaamt hij zich wel eens?

Bij meer dan 3 ja antwoorden, kun je beter naar een andere werkkring gaan omzien!