Stemmetje in je hoofd

Ik moet er aan denken wat ik denk…nu…. ik zie de vlieg op mijn arm, voel de druk in mijn darm, buiten is het warm, gisteren het alarm en nu weet ik zo snel geen rijmwoord meer, waarom gaat dat vanzelf die rijmwoorden, wie staat er buiten zo hard te praten, een vrouwenstem hoor ik, kriebel in mijn neus, ruisen van de wind, moet een scheet laten……denk wat ik denk en voel.

Zo gaat dat als je gewaarwordingen typt van zo’n twee minuten…het zijn ze niet eens allemaal, omdat mijn vingers langzamer typen dan mijn hoofd denkt.

Denken waaraan ik dacht is aandacht. Aandacht voor mijn eigen gedachten is een van de leukste dingen om te doen, vind ik. Je vertraagt je gewaarwordingen om ze vast te pakken met je brein, ze waar te nemen, er woorden aan te geven en te laten klinken in je hoofd. Korte innerlijke taalmomenten, opzet van een samenhang in gedachten en taal, een eerste alinea van een verhaal. Gehoor geven aan je innerlijke stem. Dat gaat volgens vier stappen heb ik bedacht. Je hebt een gewaarwording die je gaat waarnemen en een stem geeft. Deze Inner speech kan overgaan in betekenisgeving door het waarnemen te interpreteren. Dat is eigenlijk een waardering geven aan je waarneming. Vanuit je geheugen toets je de gedachte, zoekt de bijbehorende categorie in je brein en geeft meteen richting aan “wat moet ik ermee”. Het voorspelt wat je te doen staat vanuit je ervaringen repertoire; je gaat waarzeggen. Het is zo’n mooie reeks “waar woorden” die ik verzameld heb in mijn zoektocht: ”Kun je denken zonder taal”?

gewaarwording – waarnemen – waarderen – waarzeggen

Het stemmetje in je hoofd

Dit stemmetje in mijn hoofd is mijn eigen klankloze stem, zoals ik mijn eigen stem hoor van binnen uit, zonder de woorden uit te spreken. Als je er aandacht aan geeft, wordt het bewust en kun je het richten. Focus op wat er buiten je hoofd anders aan je aandacht was ontsnapt. Bewustzijn is dan woorden geven aan je gewaarwording; aandacht is dan je bewustzijn focussen tot verhalende ervaring. Of zoiets. Als wetenschappers aan mensen vragen hoe hun gedachten eruit zien, antwoorden de meesten dat ze denken in plaatjes en taal. Ze ‘horen’ een soort geluidloze stem die een ‘interne monoloog’ voert, misschien zoals in het voorbeeld hierboven. Als jij ook een stem in je hoofd hoort, druk dan je wijsvinger tegen je hoofd, een paar centimeter boven je linkeroor. Precies daar bevindt zich het centrum van Wernicke; daar zit je stemmetje. Ook als je praat, naar gesproken taal luistert, of alleen maar aan zinnen en woorden dénkt, licht het centrum van Wernicke sterk op in MRI-scans. Veel breinexperts vermoeden daarom dat mede op deze plek onze interne monoloog ontstaat.

Luisteren naar je stemmetje en je laten verleiden tot een verhaaltje van indrukken en ervaringen, is het leukste wat ik ken. Een vloeiend, creatief bewust worden van wat je jezelf vertelt. Je laat je verrassen door de meanderende gevoelens en gedachten die even tot stilstand komen, een reeksje maken en dan weer loslaten…van bewustwording tot bewustzijn tot bewust geweest.

Finse wetenschappers hebben een tipje van de sluier opgelicht over hoe ons bewustzijn werkt. Ze onderzochten mensen in diepe narcoseslaap – waarin je niet eens kan opmerken of je überhaupt bestaat – en de manier waarop ze daaruit ontwaakten. Bewustzijn, concluderen ze, is in de eerste plaats het aan elkaar knopen van gehoor, reuk, zicht, smaak en gevoel tot één ervaring. Daarna pas volgt waarschijnlijk het besef dat jij degene bent die het ervaart.

Dat alles wat je hoort, ziet en voelt als één beleving voelt, is een van de voorwaarden van bewustzijn. Bewustzijn is het leven daadwerkelijk meemaken, door de ogen van een of andere ‘ik’ of ‘zelf’. De twee ikken, ik als waarnemer en als waargenomen ik, wisselen elkaar af in zo’n creatieve bui. Ik kijk en ik zie mezelf. Het mysterieuze is dat er geen poppetje in ons brein leeft, of een hersengebiedje, dat de ‘ik’-beleving van ons bewustzijn waarmaakt. Veel wetenschappers en filosofen denken daarom dat de ervaring niets meer is dan een boel hersenactiviteit, gebundeld via een netwerk aan zintuiglijke ervaring, emoties, taal en geheugen. Het maakt mij niet uit; ik heb plezier met mezelf alsof ik "twee hondjes was".

De ik beleving in het hier en nu is zelf bewustzijn. Het geeft tijdloos gevoel, waarin de kloktijd vertraagt (een zee van tijd) of versnelt (wat vliegt de tijd). Die periode van belevend ervaren geeft mij zo’n gevoel van dat je leeft, dat je eureka momenten hebt, dat je beroerd wordt, dat je mee maakt (twee ikken gaan samen maken) . In de vorige eeuw is er lang onderzoek gedaan naar “hoe lang het nu is van een gedachte”. Zo’n 3,8 seconde maximaal was de conclusie. Onzin onderzoek zou ik denken, omdat de beleving van de duur veel langer is dan de kloktijd. Het leuke is dan wel dat je verbaasd kunt zijn hoeveel gedachten je kunt hebben in een minuut.

Aandacht Over tijd en bewustzijn heb ik nagedacht en stukjes beschreven in andere blogs. De conclusie: het is aandacht. Aandacht is nu na denken. In tijdsvolgorde dus letterlijk “dat waar ik aan dacht”. Terwijl het tegelijk ook tegenwoordige tijd is: aandacht voltrekt zich in het “aan denken”. Aandenken kennen we in de betekenis van (tastbare) herinnering van een voorval. Aandenken is dus eigenlijk ook aandacht van het herdenken; het opnieuw denken van een aandenken.

Nou ja zo wordt het een spelletje denken in tijd van woorden. Alles wat je aandacht geeft groeit, zei Aristoteles al; een van de universele wetten van het leven. Hoe meer aandacht je aan iets schenkt, hoe meer je hier van zult krijgen. Hoe meer je deelt, hoe meer je krijgt.

Het denken loopt met de kloktijd mee in een reeks van nu momenten. Aandacht is dus letterlijk wat het is. De net verleden tijd van denken. Zo ervaar ik dat ook…gedachten dringen door tot het bewustzijn als ze al gedacht zijn; het gedachte dringt tot je door nadat het gedacht hebt; in het nu is dat een reeksje van bewustzijns momenten van gedachten achter elkaar. Dat is een heerlijk dagdroom denken, waarin je telkens een gedachte vastpakt, ronddraait, omkeert, omhoog gooit en weer loslaat, omdat er weer een nieuwe gedachte komt. Aandacht is stilstaan en mee-stromen met je bewustzijn. Het Nu, het Heden is een eeuwig in en uit de tijd zijn van in het moment zijn.

Aandacht voor een gedachte begint bij waarnemen, het bewust toelaten van de gedachte, ik neem het voor waar, het is waarachtig. Vervolgens volgt het toekennen van een waardering om de gedachte op je in te laten werken en te verwerken; en dan aandacht voor het vervolg…wat ga ik ermee doen; aandacht voor de reactie. Aandacht is gericht aan denken; concentratie op de gedachte zelf, waarbij mijn blik wazig wordt, lichaamssensaties diffuus blijven zonder af te leiden van het gedachte. Maar ook heerlijk is het om de gedachte weer te verlaten, omdat je kramp gaat voelen of jeuk krijgt. Of een andere gedachte bijvoorbeeld; en wat is dan concentratie…volgehouden aandacht, je langdurig op een onderwerp of taak richten en je gedachten sturend ordenen. Concentratie is gericht kiezen uit je gedachten en dus continu denken aan wat je wil gaan denken. Hoeveel kun je tussentijds loslaten, hoe vaak kun je jezelf afleiden, zonder je aandacht kwijt te raken. Concentratie is je aandacht activeren, alert blijven op je aandacht en het verwerken van het gedachte ook onder de aandacht brengen. En wat is dan ADHD? (Een andere keer)

De aandacht kan het best worden geïllustreerd door het klassieke 'cocktailparty-fenomeen', dat laat zien hoe een persoon, in een kamer vol mensen die praten, zich op één enkel gesprek kan concentreren. Zowel bewustzijn als inspanning zijn vereist om aandacht te krijgen. Met andere woorden, je kunt volledig bewust zijn maar geen aandacht schenken, maar je kunt

geen aandacht schenken zonder bewust te zijn.

Engeltje op je schouder Het stemmetje in mijn hoofd koester ik al vanaf mijn jeugdjaren. Mij is geleerd en zo heb ik dat lange tijd ervaren dat er een engeltje op mijn linkerschouder meereist op mijn levenspad, de engelbewaarder, die mij raad en moed influistert. Als ik nu met aandacht nadenk, leg ik mijn linker wijsvinger op mijn linkerslaap. Ik weet nu dat ik mijn plek van Wernicke vasthou om bewust te denken. Soms denk ik mijn engel aan te raken.