Botsende idealen, goede gesprekken

Verkleuren en besmetten

De sociale media zijn zo ingericht dat spraakmakende of polariserende berichten in clips belanden om zoveel mogelijk gedeeld te worden. En op die media in gesprek gaan bleek lastig om niet in uitersten gedreven te worden met irritatie of pressie uit overtuiging van eigen gelijk. Dat roept de vraag op: hoe kun je op een zinvolle manier in gesprek gaan en blijven over heikele kwesties? Stine Jensen en Halil Karaasian deden een voorzet in de Volkskrant over hun botsende idealen, maar voeren wel goede gesprekken.

Eerlijk is eerlijk: na een aantal bijeenkomsten waarbij je ideeën, meningen en overtuigingen uitgewisseld hebt, is het samen eens worden niet in zicht. En is mijn overtuiging dat die overeenkomst er niet in zit: “dat zie ik niet gebeuren” in verkiezingstaal. Je kunt wel jaren elkaar blijven bestoken met nieuwe inzichten en argumenten, maar die halen niet over om van mening te veranderen en als zeker niet van overtuiging. Elkaar overtuigen lukt zelden, maar toch blijft het gesprek boeien. Als is het maar om je eigen gelijk te blijven staven met nieuwe feiten en voorbeelden. De waarde zit dus niet in het resultaat – een debat met winnaar en verliezer. [daarom heb ik  bezwaren tegen de politieke debat vorm. Het gaat niet om onderzoek naar waar- en wijsheid, maar om een achterliggend doel: kiezers lokken. Dus is het een strijd model of wedstrijdmodel met winnaars en verliezers. In de publieke ruimte wordt in het debat geen onderzoek gedaan naar achterliggende beweegredenen. De publieke ruimte beloont stellingname: hoe overtuigder de verkondiging, hoe groter het applaus. Twijfel en nuance verkleint de kracht van het standpunt; vandaar one-liners en roeptoeters. Twijfel wordt gezien als zwakte]  De waarde zit in het echte begrijpen waar de ander vandaan komt! Zo zijn er die gesprekken waarin vooroordelen een rol spelen, die door uitleg bijgesteld kunnen worden; simpel omdat het vooroordeel bij het checken en de uitleg genuanceerde blijkt te liggen. Wat wel kan lukken is om het over een heleboel zaken wel eens te worden of iets op te steken: van elkaars achtergrond, wat er op het spel staat, inzicht waarom er meningsverschil is. Door dit verkennend praten en mogelijk inzicht krijgen, zijn mensen bevreesd om ‘besmet’ te worden met andermans ideeën. Contact met anders denkenden wordt gevaarlijk: wie met ongelovigen omgaat, zou van zijn geloof kunnen vallen. En omgekeerd: wie religieus is, vormt voor ongelovigen een soort besmettingsgevaar. Verzuiling of hokjes denken (groepsdruk, sekte, bijbel). Individualisering en identificatie binnen de eigen bubbel wordt een teloorgang van de samenleving of de belangrijkste manier om te kunnen emanciperen. (daarover een andere keer)

 De Regenboog coalitie die meerdere kleuren samen laat blinken aan het firmament, geeft een frisse, verrassende toets aan de horizon. Verkleuring van je eigen kleur met een strook is nog wel te hebben in je kamer, maar wat als er meer muren en kamers toe zijn aan een nieuwe kleur…en je daarover ook nog eens moet worden met je huisgenoten.

Verkleuring kun je ook als iets positiefs zien. Niet als een mooi kunststukje op een afstand aan de muur of waarin rood en blauw automatisch leidt tot een paars midden, maar in de waarde van de echte ontmoeting. Verkleuren in het Nederlands heeft een mislukte betekenis (van de mee gewassen rode blouse bij de witte was). Maar wat als tijdelijk verkleuren of meekleuren een vorm van verrijking is? Het is wel degelijk mogelijk om de kleur van een ander aan te nemen; het vereist wel oefening en alertheid om te kameleoniseren zonder jezelf te verliezen. Het vereist in het gesprek een dialogische discussie waarin de kleur benoemt wordt en de nuance van de verkleuring telkens ontvangen en wederzijds benoemt, als herkenning van de een stukje anders andere en voor jezelf welke kleur je aanspreekt. Hierdoor ontstaat een gezamenlijk palet van inkleuren op een schilderij met een kaderlijst waarin verschillen kunnen blijven bestaan en mogen blijven.

Maar wat moet je dan aan met verschil van mening als je in hetzelfde land woont of collega bent? Als denkoefening helpt het om een concreet item te kiezen om te gaan mee-ver-kleuren. Ook helpt het om dat item uit de verschillende (levens) beschouwingen te bespreken op een moment en manier dat er informatie gedeeld kan worden om de informatie niet om het gelijk. Eenzijdigheid bestaat niet in onze wereld; we leven in een driedimensionale wereld met uiteenlopende perspectieven. Voorlichting helpt om bij te schijnen bij het licht werpen op (heikele) onderwerpen. Hoe kun je dan omgaan met andere overtuigingen en je grenzen afbakenen en staatsrechtelijk grenzen vaststellen die voor ieder gelden. Immers: niet alle meningen zijn gelijk, maar mensen zijn dat wel! Hoe kun je dan ook in gesprek blijven…overeenstemming bereiken is letterlijk in eenzelfde stemming komen en staan nodig om de begrenzing vast te stellen.

Overtuiging is geworteld in opvoeding, ervaring, biografie en ontmoetingen. Een systeem (denk of politiek) dat geen ruimte geeft aan deze eigen ontwikkelingen gaan voorschrijven wat je moet denken in plaats van het denken zelf te stimuleren. En daarom noem en lees de bronnen, want daar wordt je opinie gevoed. Vrijheid van denken is geen westerse uitvinding van de Verlichting, maar ligt tevens in de menselijke nieuwsgierigheid geborgen. En doet een appel op een moreel principe: morele groei begint bij de aandacht voor de ander.Het pleidooi voor de ontmoeting, zonder heikele kwesties uit de weg te gaan, vraagt om common ground besef. Wie in gesprek wil gaan over lastige zaken, moet in eerste instantie vooral inzetten op de onderlinge relatie, daarna pas op de inhoud. Die relatie wordt bepaald door de manier van in contact treden over en weer. Je open en attent opstellen naar elkaar, vooral luisteren en ontvangen in plaats van verkondigen, elkaar bevestigen en serieus nemen, nieuwsgierig zijn en vragend opstellen. Zo’n emotionele openheid bevordert een ‘verstandhouding’ die voorwaarde is om van mens tot mens te gaan praten. Zelfvertrouwen en ander vertrouwen bouwen op deze gronden. Dan kun je verschil van inhoud aan en verdragen indien nodig. Bij een onveilige, ongelijke relatie is verschil van inhoud de oorzaak van afstand en wellicht afwijzing. Bij een goede verstandhouding is er ook (genoeg) vertrouwen om elkaars (voor)oordelen te bevragen. Een wederzijdse liberale houding en verdraagzaamheid ten opzicht van elkaars verschillen, maakt dat het gesprek kan worden gevoerd, letterlijk van voer te voorzien.

Niet ieder gesprek hoeft eindeloos te worden voortgezet omwille van de ontmoeting. De common ground in ons bestel is het democratisch gedachtegoed; grenzen worden overschreden bij antidemocratische uitspraken, of ongebreideld racisme, homofobie of seksisme. De radicale flanken blijven liever voor eigen parochie spreken en preken. De goede verstandhouding is dus een houding in den beginne die het gemeenschappelijke benadrukt, bijvoorbeeld dat je beiden ouder bent en blijft, dat je om hetzelfde blijft lachen en eenzelfde soort hobby’s hebt. Daar komt vaan een gezamenlijk gedeeld belang bij kinderen, of team etc. En nieuwsgierig te blijven: waarom denkt de ander zoals hij denkt? Dus minder meteen bevragen op iemands vermeende standpunten, maar eerst ingaan op zijn zingevingbiografie.

Dat verg tevens geduld. In onze aandacht economie versterkt een clipje met een scherpe mening het duel , waarop we losgaan met zijn allen. En omgekeerd: een clipje met een duel versterkt de scherpe mening en identiteit. Een heel gesprek luisteren vergt moeite, tijd, aandacht en inspanning. En blijf ervan uitgaan dat het kan: in gesprek gaan en komen. Durven denken is niet hetzelfde als iemand overtuigen. Het is de bereidheid je eigen mening te onderzoeken en je te laten raken. Wie zich laat raken, staat niet zwakker. Laat verkleuring toe in je leven, laat je besmetten met andermans ideeën.